Borsa İstanbul’ da kurumsal ürün pazarında 13.08.2010 tarihi itibari ile işlem görmeye başlayan varant, yapılandırılmış ürünler sınıfından finansal bir yatırım aracıdır. Sağladığı yüksek getiri özelliği ile son zamanlarda yatırımcıların ilgisini çekmiş hakkında çok az bilgi sahibi olunan bir yatırım aracıdır. Yüksek getiri imkanının yanında aynı oranda risk barındıran varantların işleyişi, genel özelikleri, varant fiyatı üzerinde etkisi olan faktörler ve sahip olduğu risklerin neler olduğunun iyi öğrenilmesi gerekir. Öncelikle bilinmesi gereken varantların en riskli yatırım aracı olduğudur.
Varant Nedir?
SPK mevzuatlarına göre varant, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir vadeye kadar alım ve satım hakkını veren menkul kıymet niteliğinde olan sermaye aracı veya opsiyondur. Bir başka deyişle, belirli bir vade de dayanak varlıkları zerinde alım ya da satım hakkını ifade etmektedir. Burada dayanak varlığı olarak kastedilen hisse senedi veya döviz fiyatları olabilir. Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığı dayanak varlığı alımı yerine o dayanak varlığını alma veya satma hakkını satın alır. Yatırımcı bu işlemle bir hak satın aldığı için kar payı, rüçhan hakkı, tasfiyeden öncelikli yararlanma, oy kullanma benzeri haklardan yararlanamazlar. Varantlar yatırımcı tarafından yapılan bir hak satın alması olması nedeniyle yükümlülük getirmez ve yatırımcı varantlara yatırdığından fazlasını kaybedemez. Varanlarda risk, yatırılan sermaye kadar olmaktadır.
Varant Özellikleri Nelerdir?
Varantların yatırımcıya sağladığı özelliklerin başında, dayanak varlıktan daha düşük bütçe ile aynı geliri elde etme imkanının yanında piyasada düşüş yaşanırken de kazanç elde etme imkanının olmasıdır.
Yatırımcılar vadesine göre iki faklı varant tipi ile işlem yapabilirler. Bunlar sadece aracı kuruluşlar tarafından sağlanan Amerika ve Avrupa tipi varantlardır. Avrupa tipi Varantlarda, varant dönüşümü sadece vade sonu yapılabilirken Amerika tipi varantlarda vade sonu beklenmeden varant dönüşümü gerçekleştirilebilir.
Varant ikiye ayrılmaktadır. Bunlar yatırımcının tercihine göre “Alım Varantları” veya “Satım Varantlarıdır”. Bunlar yatırımcıya Alma hakkı veya Satma hakkı tanır.
Varant-Opsiyon Karşılaştırması
Varant opsiyon benzerlikleri,
- ikisi de yatırımcıya dayanak varlığı satın almadan işlem yapılan dayanak varlığı üzerinde meydana gelen fiyat hareketlerinden para kazanma imkanı tanır.
- Varantlarda opsiyonlar gibi yatırımcıya belirli miktarda dayanak varlığını, önceden tespit edilmiş bir fiyat üzerinden belirli bir vadede veya vadeye kadar alma ve satma hakkı tanır.
- Varantlarda opsiyonlarda olduğu gibi bir hakkı ifade etmektedir. Alınan dayanak varlık üzerinde kontrol sağlamazlar.
Varant opsiyon farkları,
- Opsiyonlar sözleşme, varantlar ise menkul kıymettir.
- Opsiyonlar vadeli işlem esasına göre işlem görürken, varantlar nakit (spot) esasları ile işlem görür.
- Opsiyon özellikleri işlem yapılan borsa tarafından belirlenen sabit kontratlardır. Varantların özelikleri ihraççı tarafından belirlenir ve esnektir.
- Opsiyonlarda satış yapan taraf opsiyon yazıcısı durumunda iken varantlarda ise her bir varantın tek bir aracı kurumu vardır.
- Opsiyonlarda teminat söz konusu iken, varantlarda tüm sorumluluk ihraççı kuruma aittir. Bu nedenle de yatırımcı için teminat gerektiren bir durum yoktur.
Varant Vade Sonu Ne Oluyor?
Her varant vade sonu tarihi belirtilerek ihraç edilir. Belirtilen bu vade sonu tarihi varant fiyatlarının belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Vade sonu tarihi ne kadar geç ise varant fiyatının o kadar yüksek olmasını sağlayacaktır.
Varant vade sonu hesaplaması örneği şu şekilde olacaktır. Vade sonu 45 gün olan bir varantın fiyatı 0,5 TL iken hisse senedi fiyatı aynı kalması durumuyla vade sonu 15 gün olan bir varantın fiyatı 0,25 TL olarak gerçekleşir.
Varant Nasıl Hesaplanır?
Varant değeri belirlenirken İçsel ve Zaman değerine bakılarak varant hesaplaması yapılmaktadır. Varantın içsel değeri karda olup olmadığını gösteren değerdir. Zararda veya başa baş olan varantlarda bu değer sıfırdır. Varantlarda vade süresi ne kadar uzun ise değeri o oranda artmaktadır. İçsel değer dayanak varlık kar veya zarar hesaplaması için kullanılır. Alım varantları için, dayanak varlık değeri kullanım fiyatından düşük ise kardır. Tersi durumda ise zarardır. Satış varantları için, kullanılan hesaplamada çıkan fiyatın spot fiyat üzerinde olması kar edildiğini gösterir. Çıkan tutarın eşit olduğu durumlar ise başa baş noktası olarak kabul edilir.
Alım Varantları = Varantın Kullanım Fiyatı + Varantın Fiyatı
Satım Varantları = Varantın Kullanım Fiyatı – Varantın Fiyatı